Բազմակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտը լույս է ընծայել մի շարք ձեռնարկներ և գրքեր, որոնց նպատակն է վերապատրաստել լրագրողներին, զարգացնել հասարակական կազմակերպությունների կարողությունները մամուլի հետ հարաբերություններում, ինչպես նաև օգնել լրագրության դասախոսներին: Ստորև ներկայացնում ենք ձեռնարկների էլեկտրոնային տարբերակները: Որոշ դեպքերում հայերեն ձեռնարկները ներկայացված են ANSI կոդավորմամբ:
Հայաստան. թվային սպառնալիքների համապատկերը 2023
Թվային անվտանգության համատեքստում Հայաստանն աչքի է ընկել մի քանի պատճառներով. երկիրը ենթարկվել է այլ պետությունների կողմից հովանավորվող կիբեռհարձակումների, այդ թվում՝ NSO Group-ի Pegasus լրտեսող ծրագրի միջոցով, որը կիրառվել է Լեռնային Ղարաբաղում, հայ-ադրբեջանական հակամարտության ժամանակ։ Աշխարհաքաղաքական համապատկերը է՛լ ավելի է բարդանում համաշխարհային այնպիսի կիբեռտերությունների ներգրավմամբ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Իրանը և Իսրայելը, որը ծառայություններ է մատուցում Ադրբեջանին: Այս երկրները, ինչպես հայտնի է, ակտիվ գործունեություն են ծավալում Հայաստանի ներսում՝ գրգռելով առանց այն էլ լարված կիբեռմիջավայրը։
Սույն զեկույցում ներկայացված են Հայաստանում քաղաքացիական հասարակության և լրագրողների առջև ծառացած սպառնալիքները, ինչպես նաև՝ արժեքավոր դիտարկումներ կիբեռանվտանգության փորձագետների համար: Խոշոր տեխնոլոգիական ընկերությունները, ինչպիսիք են Google-ը, Microsoft-ը, Meta-ն և Apple-ը, հրապարակել են զեկույցներ՝ մատնանշելով Հայաստանը թիրախավորած տարատեսակ կիբեռհարձակումներ: Այս զեկույցներն ընդգծում են, որ զգայուն տվյալների և ենթակառուցվածքների պաշտպանության համար անհրաժեշտ են կիբեռանվտանգության ուժեղացված հրատապ միջոցառումներ:
Զեկույցը՝ այստեղ։
ՍԹԱՓ | Ստանդարտ. Թվային Անվտանգության Փաթեթ
Թվային անվտանգության քաղաքականությունների ստանդարտները մշակվել են Հայաստանում գործող քաղաքացիական հասարակության կառույցների համար։ Այս ստանդարտներում արտացոլված է միջազգային լավագույն փորձը, որտեղ հաշվի են առնվել հայաստանյան ՔՀԿ-ների կարիքներն ու հնարավորությունները։ Այս ստանդարտներն իրենց մեջ ներառում են բազային նվազագույն անհրաժեշտ միջոցները, որոնք պետք է ձեռնարկեն հայաստանյան ՔՀԿ-ները՝ իրենց և իրենց շահառուների թվային և կիբեռ անվտանգությունը պաշտպանելու, անձնական տվյալները պահպանելու և անվտանգ գործուենություն իրականացնելու համար։
Յուրաքանչյուր ՔՀԿ կամընտիր եղանակով կարող է ձեռք բերել այս ստանդարտները, ներդնել իր կազմակերպությունում և բարելավել կազմակերպության թվային ակտիվների և ենթակառուցվածքների վիճակը։
Ստանդարտները՝ այստեղ։
Ինչո՞ւ Լեռնային Ղարաբաղում հայեր չկան․ փաստահավաք զեկույց
Այս զեկույցում ուսումնասիրվում է Լեռնային Ղարաբաղում ապրող էթնիկ հայերի իրավիճակը՝ սկսած 2020 թվականի երկրորդ արցախյան պատերազմից մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի ռազմական հարձակումը և դրան հաջորդած էթնիկ զտումը։ Միջազգային փաստահավաք աշխատանքները ներառել են հարյուրավոր վկայություններ և բաց աղբյուրների տվյալներ, որոնց վերլուծությունը նպատակ ունի պատասխանել այն հարցին, թե ինչու 2024 թվականի մայիսի դրությամբ Լեռնային Ղարաբաղում չեն մնացել էթնիկ հայեր։ Զեկույցը փաստագրում է, թե ինչպես են Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները դիտավորյալ ենթարկվել կանոնավոր հարձակումների, ահաբեկումների, հիմնարար իրավունքների և արժանապատիվ կենսապայմանների բացակայության, ինչպես նաև հարկադրված տեղահանության։
Փաստահավաք զեկույցը համատեղ պատրաստվել է Freedom House-ի, International Partnership for Human Rights-ի, Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամի, Հելսինկյան քաղաքացիական ասմաբլեայի Վանաձորի գրասենյակի, Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների ՀԿ-ի, Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի, և Truth Hounds-ի կողմից: Բաց աղբյուրների հետաքննությունը և վավերացումն իրականացրել է Բազմակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտը։
Զեկույցը հասանելի է այստեղ։
Բազմազանության լուսաբանման ձեռնարկ
Այս ձեռնարկը ստեղծվել է հաջակցություն լրագրություն սովորող ուսանողների և գործող լրագրողների, որոնք իրենց ամենօրյա աշխատանքում շփվում են հասարակության ամենատարբեր խմբերի ներկայացուցիչների հետ։
Լրագրողների առաքելությունն է արագ արձագանքել միջադեպերին, գտնվել ճգնաժամերի էպիկենտրոնում և թեժ կետերում, լսելի դարձնել մարդկանց ձայնը և կապող օղակ լինել պետության, քաղաքացիական հասարակության և հանրության միջև, ճշգրտորեն ներկայացնել ուղերձները և միևնույն ժամանակ՝ չվնասել։ Այս ձեռնարկում խոսելու ենք հենց չվնասելու և զգայուն լուսաբանման կարևոր գործի մասին՝ ինչպես նախապատրաստվել հարցազրույցներին և ինչպես վարել դրանք, ինչ անել և ինչ չանել մարդկանց ամենատարբեր խմբերի հետ հաղորդակցվելիս, որպեսզի ստեղծվող արտադրանքը որևէ կերպ չվնասի նյութի հերոսին կամ աղբյուրին, լինի զգայուն և մատչելի լայն լսարանի համար։
Ձեռնարկը՝ այստեղ։
PEGASUS. Ինչպե՞ս են թիրախավորել Հայաստանը
Հայաստանցի կիբեռանվտանգության մասնագետների գնահատմամբ, 2020 թվականի ամռանից մինչև 2023-ի աշուն, Pegasus լրտեսող ծրագրի միջոցով Հայաստանում թիրախավորվել են մի քանի հարյուր անձինք, ներառյալ պետական, քաղաքական, տնտեսական և հանրային գործիչներ, ինչպես նաև քաղհասարակության ներկայացուցիչներ և լրագրողներ։ Այս զեկույցի նպատակն է լայն հանրությանը և որոշում կայացնողներին ներկայացնել համակարգված տեղեկատվություն Հայաստանում Pegasus լրտեսող ծրագրի կիրառության մասին։
Զեկույցը՝ այստեղ։
Տվյալների կառավարումը ՀՀ պետական մարմիններում
Այս զեկույցում քննարկվում է Հայաստանի պետական մարմիններում տվյալների կառավարումը։ Այն ընդգրկում է տվյալների մշակման տարբեր փուլեր, ներառյալ ձեռքբերումը կամ ձևավորումը, մշակումը և հեռացումը։ Վերլուծության նպատակն է պարզել, թե արդյոք տվյալները հավաքագրվում և ձևավորվում են առանց համապատասխան իրավական հիմքի, կան արդյոք կանոններ այդպիսի տվյալների հետ աշխատելու համար, նույնիսկ եթե դրանք հավաքագրվեն օրինական ճանապարհով, և արդյոք ապահովված է համապատասխան անվտանգություն տվյալ տվյալների համար՝ ըստ գործող օրենսդրական դաշտի:
Զեկույցը՝ այստեղ։
Հայաստան․ թվային սպառնալիքների լանդշաֆտ․ քաղաքացիական հասարակություն եվ լրատվամիջոցներ
Այս զեկույցը նախատեսված է Հայաստանում քաղաքացիական հասարակության և մեդիա կազմակերպությունների առջև ծառացած թվային սպառնալիքների վերաբերյալ ընդհանուր պատկերացում կազմելու և այս համայնքին աջակցող թվային անվտանգության փորձագետների համար խորհուրդներ տրամադրելու համար:
Այն մշակվել է Ինտերնյուսի «Ինտերնետ ազատության և կայունության» թիմի կողմից CyberHub-AM-ի՝ համակարգչային արտակարգ իրավիճակների արձագանքման թիմի (անգլ.՝ Computer Emergency Response Team, CERT) հետ սերտ համագործակցությամբ։
Զեկույցը նաև ընդհանուր տեղեկություններ է տրամադրում կիբերանվտանգության ոլորտին, որը, հնարավոր է, անհրաժեշտություն ունենա վերլուծելու Հայաստանի քաղհասարակության և լրագրողների վրա ազդող անվտանգության միջադեպերը: Զեկույցի ամփոփիչ մասում քննարկվում են մեղմման այն միջոցառումները, որոնք թվային անվտանգության փորձագետները կարող են առաջարկել այն կազմակերպություններին, համայնքներին և անհատներին, որոնց հետ աշխատում են:
Զեկույցը՝ այստեղ։
Անանունության խնդիրները Հայաստանում. VPN այլ նմանատիպ գործիքների կիրառման մակարդակն ու հետևանքները
Հայաստանի Հանրապետությունում անանունության, արգելափակումները շրջանցող գործիքները, ինչպիսիք՝ VPN-ն ու TOR հարթակն են, շարունակական լայն պահանջարկ չունեն։ Սակայն երբեմն սրվող ներքաղաքական պայքարն ու համացանցում կիրառվող կարճաժամկետ, բայց պարբերական արգելափակումները հանգեցնում են նմանատիպ գործիքակազմի նկատմամբ աճող հետաքրքրության։
Չնայած անանունության, արգելափակումները շրջանցող գործիքներն երկրում արգելված չեն, նույնիսկ՝ չեն կարգավորվում օրենսդրորեն, կան արձանագրված դեպքեր, երբ քաղաքացիները ենթարկվել են հետապնդման՝ VPN կիրառելու համար։
Զեկույցը հասանելի է PDF ֆորմատով՝ այս հաղումով։
Առցանց անանունության իրավունքը Հայաստանում
Բազմակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտի նախաձեռնությամբ կազմված այս զեկույցի հիմքում անձնական կյանքի անձեռնմխելիության կոնվենցիոն և սահմանադրական իրավունքից բխող այն պնդումն է, որ յուրաքանչյուր ոք ունի առցանց անանունության իրավունք: Այսօր, երբ Հայաստանում փորձեր են արվում տարբեր պատրվակներով սահմանափակել այդ իրավունքը, փորձել ենք հետազոտել առկա օրենսդրական դաշտը և ներկայացնել առաջարկություններ անանունության իրավունքի պաշտպանության ուղղությամբ։
Զեկույցը հասանելի է PDF ֆորմատով՝ այս հաղումով։
Թվային իրավունքները և դրանց կարևորությունը ինֆորմացիոն հասարակության համար
Սույն հետազոտության հիմքում «Թվային իրավունքների վարկանիշ» (Ranking Digital Rights, RDR) կազմակերպության մեթոդաբանությունն է՝ գնահատելու, թե ինչպես են Հայաստանի հեռահաղորդակցության երեք օպերատորները` «Վիվա-ՄՏՍ» (Viva-MTS), «Թիմ Տելեկոմ» (Team Telecom) և «Յուքոմ» (Ucom) հավաքում, պահպանում, մշակում տվյալները, ինչպես նաև՝ տրամադրում դրանք երրորդ անձանց ու պետական մարմիններին։
Գիրքը հասանելի է PDF ֆորմատով՝ այս հաղումով։
Թվային իրավունքները և դրանց կարևորությունը ինֆորմացիոն հասարակության համար
Թվային տեխնոլոգիաների և հաղորդակցությունների արագընթաց զարգացման արդյունքում ի հայտ են եկել բազմաթիվ նոր իրավական և հանրային քաղաքականության ոլորտներ, օրինակ՝ անձնական տվյալների պաշտպանություն, կիբերոստիկանություն, կիբերանվտանգություն և այլն։ Այս էլեկտրոնային գիրքն անդրադառնում է այդ ոլորտներից միայն մեկին, որը հաճախ անվանում են թվային իրավունքներ։ Այն կարող է հետաքրքիր և օգտակար լինել քաղաքացիական հասարակության գործունեության, քաղաքական գործիչների, պետական իշխանության մարմինների և քաղաքականության վերաբերյալ որոշումների կայացման կամ այդ քաղաքականությունների մասին հանրային քննարկումներում ներգրավված անձանց և կազմակերպությունների համար։
Գիրքը հասանելի է PDF ֆորմատով՝ այս հաղումով։
Հայաստանի քաղաքացիական հասարակության դեմ 2019 — 2020 թթ արձանագրված Թվային անվտանգության միջադեպերը. Զեկույց
Այս զեկույցը ներկայացնում է թվային անվտանգության սպառնալիքները Հայաստանի քաղաքացիական հասարակության դեմ 2019-2020 թվականներին, ներառյալ կառավարության, ընդդիմության և միջազգային կիբեր հարձակումները՝ ընդգծելով ֆիշինգը, չարամիտ ծրագրերը և DDoS-ը: Զեկույցը նաև առաջարկություններ է ներկայացնում քաղհասարակության թվային անվտանգությունը բարելավելու, ռիսկերի կառավարման և կիբեռ սպառնալիքներին ավելի լավ դիմագրավելու վերաբերյալ:
Զեկույցի անգլերեն տարբերակը՝ այստեղ։
«Փաստերի ստուգում» դասընթացի ծրագիր
2020 թվականի հուլիսից Ինֆորմացիայի ազատության կենտրոնը Բազմակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտ ՀԿ-ի հետ իրականացնում է նոր ծրագիր՝ Պայքար ապատեղեկատվության վիրուսի դեմ՝ նպատակ ունենալով զարգացնել լրատվամիջոցների մեդիա գրագիտությունը և երիտասարդության փաստերի ստուգման հմտությունները Հայաստանի 5 կրթական հաստատություններում ստեղծելով փաստերի ստուգման լաբորատորիաներ։ Ծրագրի ընթացքում իրականացվող Փաստերի ստուգման դասընթացները կիրականացվեն այս ծրագրով, որը մշակել են ԻԱԿ և ԲՏԻ փարձագետները:
Ծրագիրն իրականացվում է ԱՄՆ պետքարտուղարության Հասարակայնության հետ կապերի գրասենյակի դրամաշնորհի շրջանակներում: Այստեղ արտահայտված է հեղինակներիի դիրքորոշումը, որի համընկնումը ԱՄՆ պետքարտուղարության դիրքորոշման հետ պարտադիր չէ:
Այս ձեռնարկը գործնական խորհուրդներ է տրամադրում լրագրողներին և այն անձանց, ովքեր շահագրգռված են բարելավելու լրատվությունը, խուսափելու սխալներից:
Ձեռնարկը հասանելի է PDF ֆորմատով:
Больше чем религия: Что медиа в Армении, Грузии, Молдове и Украине сообщают об автокефалии украинского православия
Загрузить PDF версию.
Բազմակողմանի լրատվության ձեռնարկ
ԲՏԻ-ը լույս է ընծայել «Բազմակողմանի լրատվության ձեռնարկը», որպեսզի օգնի լրագրողներին վերանայել իրենց` բազմազանությունը լուսաբանելու միջոցները: Սա անհանգստություն հարուցող մի ժողովածու է վատ, հաճախ էլ անպատասխանատու և թունոտ պատմությունների, որոնք մտահոգության տեղիք են տալիս այն մասին, թե թերթերն ինչքան վատ են ծառայում իրենց ընթերցողներին: Եթե այս պատմությունների հրապարակման համար պատասխանատու խմբագիրները բժիշկ լինեին, ապա նրանց կզրկեին իրենց որակավորումից:
Այս ձեռնարկը գործնական խորհուրդներ է տրամադրում լրագրողներին և այն անձանց, ովքեր շահագրգռված են բարելավելու լրատվությունը, խուսափելու սխալներից:
Ձեռնարկը հասանելի է հայերեն, ռուսերեն և անգլերեն լեզուներով:
«Լրատվամիջոցների հետ հարաբերությունները. ձեռնարկ հասարակական կազմակերպությունների համար»
Անկախ լրագրության հիմնադրամը և Բազմակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտը աշխատել են, որպեսզի ձեր ուշադրությանը ներկայացնեն «Լրատվամիջոցների հետ հարաբերությունները. ձեռնարկ հասարակական կազմակերպությունների համար» գրքի նոր հրատարակությունը: Հուսով ենք, որ այն արժեքավոր ու օգտակար գործիք կդառնա ձեր ձեռքին` նպաստելով ձեր ՀԿ-ի հզորացմանը և ԶԼՄ-ների հետ ձեր համագործակցության բարելավմանը, և իր հերթին կօգնի լրատվամիջոցներին շարունակ ընդլայնվող իրենց լսարանին պատմել ձեր գործունեության մասին:
Ձեռնարկը հասանելի է հայերեն, ռուսերեն և անգլերեն լեզուներով:
Ձեռնարկին կից ԲՏԻ-ն հրապարակել է նաև հավելված` «Խորհուրդներ առաջատար հայ մասնագետներից», որը հասանելի է հայերեն և անգլերեն լեզուներով:
Բազմազանության դասավանդման ուղեցույց
Բազմակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտը մշակել և հրապարակել է ուղեցույց` լրագրողներին բազմազանության խնդիրներ դասավանդել ցանկացող դասախոսների համար: Ուղեցույցը հասանելի է անգլերենով և միայն տպագիր տարբերակով: Գիրքը անվճար ստանալու համար կապվեք մեզ հետ:
Հարավային Կովկասում փոքրամասնությունների խմբերի լուսաբանումը 2004 – 2006 թթ.
Հետազոտության PDF տարբերակը ներբեռնեք այստեղից։
